Ongunstige omstandigheden die gerelateerd zijn aan armoede belemmeren de vroege ontwikkeling van mentale processen die doelgericht leren bevorderen. Juist voor kinderen die in armoede opgroeien kunnen executieve functies (EF) en ‘aan leren gerelateerd gedrag’ (ALGG) een goede aanpassing aan school bevorderen en de veerkracht van kinderen versterken. Deze studie richt zich op een lage inkomensgroep en onderzoekt de direct en indirecte verbanden tussen vroege zelfregulatie en schoolaanpassing in de onderbouw van de basisschool en later schoolsucces (groep 1-5).
Dit artikel staat stil bij twee belangrijke vaardigheden die nodig zijn om in school te kunnen slagen: EF en aLGG (vroeger wel ‘schoolrijpheid’ genoemd). Beide zaken ontwikkelen zich voorafgaand aan de schoolintrede. EF vaardigheden omvatten cognitieve regulatie processen die de capaciteit voor langer durende, doelgerichte exploratie en probleemoplossing bevorderen, zoals werkgeheugen, vaardigheden om gedrag te stoppen of aandacht te verschuiven. Deze domein-overstijgende vaardigheden helpen kinderen succesvol te zijn in school door concept leren, complex redeneren en abstract probleem-oplossen te vergemakkelijken en ook kinderen op sociaal-emotioneel gebied te ondersteunen bij hun emotieregulatie, interpersoonlijke samenwerking en agressiecontrole. ALGG weerspiegelt een aangepaste reactie op eisen in de schoolomgeving, zoals het opvolgen van leerkrachtinstructies en groepsregels, aandacht en betrokkenheid opbrengen voor leertaken, concentratie tonen, afleiding vermijden en doorzettingsvermogen tonen in probleemoplossing. Deze gedragingen zijn zichtbaar en liggen dichter bij het leren op school dan EF.
Dit onderzoek staat stil bij de vraag is welke rol EF en aLGG spelen in het niveau en de groeisnelheid van schoolse prestaties en sociaal functioneren in school vanaf de kleuterschool tot groep 5. Naast directe invloed van EF op de verwerving van schoolse en sociaal-emotionele vaardigheden werd ook een indirecte relatie bekeken vanuit de veronderstelling dat EF vaardigheden bijdragen een aLGG en dus indirect doorwerken op uitkomsten in groep 5. Uit 22 Head Start-klassen werden 164 kinderen (startleeftijd 4,5 jaar) gevolgd vanaf hun Pre-Kindergarten jaar (vergelijkbaar met groep 1 in Nederland) tot grade 3 (groep 5).
Deze longitudinale studie toont de voorspellende waarde van EF (gemeten bij de start van de kleuterschool) op het niveau en groeisnelheid van latere rekenvaardigheden en schools functioneren beoordeeld door de leerkracht. Maar EF had geen voorspellende waarde voor het niveau of groei in lezen en sociaal-emotionele vaardigheden. ALGG (gemeten bij de start van de kleuterschool) voorspelde het niveau en de groeisnelheid van latere leesvaardigheid en het niveau van sociale competentie en agressie beoordeeld door de leerkracht. Ook heeft EF indirect invloed (via aLGG) op latere leesvaardigheid, sociale competentie en verminderde agressie. EF en aLGG kunnen beide een buffer opwerpen tegen de consequenties van opgroeien in armoede. Het is belangrijk om vanuit een brede focus (meer dan EF alleen) aandacht te besteden aan EF en aLGG zodat kinderen goed voorbereid aan het onderwijs beginnen.
