Praktijkvoorbeelden
Tools
Bronnen
Lees- en luistertips
Activiteiten
Blogs
Berichten
Overige informatie

WETENSCHAPPELIJKE BRON
Onderwerp: Pedagogische kwaliteit | Publicatiedatum: 2020

Kern

Riksen-Walraven bepleit in haar oratie dat opvoeders in verschillende contexten (gezin, school en kinderopvang) in principe dezelfde opvoedingsdoelen hebben. Namelijk: kinderen de kans geven om zich te ontwikkelen tot personen die goed functioneren in de samenleving. Wat hebben kinderen in hun eerste levensjaren dan nodig voor hun welzijn en ontwikkeling? En voor hun latere functioneren? Vanuit die vraag formuleerde Riksen-Walraven vier pedagogische basisdoelen. Ook geeft ze aan hoe belangrijk het is om de natuurlijke neiging van kinderen tot exploratie/spel en communicatie voeden. Dat ziet zij ziet als motor achter de ontwikkeling. Emotionele veiligheid ziet ze als voorwaarde om de motor te laten ‘draaien’. Riksen-Walraven pleit daarom voor een pedagogisch programma waarin kinderen – goed ondersteund door hun opvoeders – samen met andere kinderen deelnemen aan dagelijkse activiteiten, spel en speciale activiteiten, allemaal afgestemd op hun ontwikkelingsniveau.

Pedagogische basisdoelen

Riksen-Walraven geeft in haar oratie aan dat het belangrijk is om na te denken over wat in de kinderopvang het beste aan kinderen geboden kan worden en hoe. Ze pleit ervoor om niet de diversiteit, maar juist de gemeenschappelijkheid van de opvoedingsdoelen te benadrukken in verschillende contexten: gezin, school, kinderopvang. Volgens Riksen-Walraven hebben opvoeders in deze drie contexten in principe namelijk hetzelfde doel voor ogen: kinderen de kans geven om zich te ontwikkelen tot personen die goed functioneren in de samenleving.

Vanuit die gedachte heeft ze al eerder, in 1998, vier gemeenschappelijke pedagogische basisdoelen geformuleerd voor de opvoeding in gezin en opvang. Dat deed ze aan de hand van de vraag wat kinderen in de eerste levensjaren nodig hebben voor hun welzijn en ontwikkeling, ook met het oog op hun latere functioneren. Ze geeft daarbij aan dat er discussie kan zijn over wat ‘welzijn’ is, of wat een ‘goede’ ontwikkeling is – en dat dit beeld wordt gevormd door de cultuur en samenleving. Maar over onderstaande basisdoelen is er in principe consensus.

Veiligheid: een veilige basis, een ‘thuis’ waar kinderen zich kunnen ontspannen en zichzelf kunnen zijn

Het bieden van een gevoel van veiligheid is de meest basale pedagogische doelstelling voor alle vormen van kinderopvang, ook omdat een onveilig klimaat het realiseren van de andere pedagogische doelstellingen in de weg staat.

Riksen-Walraven onderscheidt drie bronnen voor de veiligheid van kinderen:

  1. vaste sensitieve verzorgers;
  2. bekende leeftijdsgenoten;
  3. inrichting van de omgeving.

Gelegenheid tot het ontwikkelen van persoonlijke competentie

Hiermee wordt gedoeld op brede persoonskenmerken zoals veerkracht, zelfstandigheid en zelfvertrouwen, flexibiliteit en creativiteit. Deze kenmerken stellen kinderen in staat om allerlei typen problemen adequaat aan te pakken en zich goed aan te passen aan veranderende omstandigheden.[1]

Gelegenheid tot het ontwikkelen van sociale competentie

Dit begrip omvat een heel scala aan sociale kennis en vaardigheden, zoals het zich in een ander kunnen verplaatsen, kunnen communiceren, samenwerken, anderen helpen, conflicten voorkomen en oplossen en het ontwikkelen van sociale verantwoordelijkheid.

Waarden en normen, ‘cultuur’

Kinderen krijgen de kans om zich de waarden en normen (de ‘cultuur’) eigen te maken van de samenleving waarvan zij deel uitmaken. Het kindercentrum is een bredere samenleving dan het gezin. Kinderen komen hier in aanraking met andere aspecten van de cultuur en met de diversiteit die onze samenleving kenmerkt.

‘Middelen’ voor ontwikkeling

In haar oratie benadrukt Riksen-Walraven de natuurlijke neiging van kinderen tot exploratie/spel en communicatie. Deze vormen de drijvende krachten of de ‘motor’ achter de ontwikkeling van kinderen. Die gerichtheid moeten we volgens haar voeden en koesteren. Een gevoel van onveiligheid is een van de belangrijkste condities die het draaien van de motor doet afnemen.

Om te komen tot exploratie en spel zijn drie factoren van belang:

  1. inrichting, ruimte, aanbod en materialen;
  2. vaardigheden van de pedagogisch medewerker in het uitlokken en begeleiden van spel;
  3. de aanwezigheid van bekende leeftijdsgenoten.

Voor wat betreft communicatie wijst ze op het belang van intersubjectiviteit, intentionaliteit en beurtnemen. Het gaat dan om ‘uitgesponnen wederzijdse interacties over een onderwerp waar de gezamenlijke aandacht op gericht is’. Deze dialogen kenschetst Riksen-Walraven als indicatief voor de pedagogische kwaliteit. Ook moet de pedagogisch medewerker beschikken over de vaardigheid om interacties tussen kinderen in goede banen te leiden.

Vertaling ‘middelen’ naar uitgangspunten van ‘programma’

Riksen-Walraven omschrijft het pedagogisch proces als kern van het programma. Het gaat dan om een programma waarin kinderen goed ondersteund worden door hun opvoeders om samen met andere kinderen deel te nemen aan:

dagelijkse activiteiten binnen de samenleving van het kindercentrum

Jonge kinderen vinden het niet alleen fijn om met volwassenen mee te mogen doen met het dagelijkse ‘werk’ in het kindercentrum, deze participatie draagt ook bij aan hun zelfstandigheid, zelfvertrouwen, het vermogen tot samenwerken en sociale verantwoordelijkheid. Ook contacten met de samenleving buiten het kindercentrum zijn in dit kader van belang.

vrij’ spel

Zie eerder.

speciale activiteiten, afgestemd op ontwikkelingsniveau (in kleine groepjes)

Deze ‘speciale activiteiten’ worden met de kinderen uitgevoerd om hun competentie op specifieke gebieden te versterken. Uitgangspunt is dat de activiteiten afgestemd moeten zijn op het ontwikkelingsniveau en de interesse van de kinderen en dat kinderen goed ondersteund worden. Dat kan het beste wanneer gewerkt wordt in kleine groepjes, die ook de onderlinge interacties tussen de kinderen bevorderen.

Goede ondersteuning heeft verschillende kenmerken:

  • De affectieve kwaliteit van de interactie bevordert een gevoel van veiligheid en acceptatie bij het kind.
  • Het respecteren van de autonomie van het kind, door het geven van tijd en ruimte voor eigen initiatieven, geeft het kind de kans zichzelf als competent te ervaren.
  • De pedagogisch medewerker helpt het kind in interacties met het opbouwen van kennis, vaardigheden en betekenis. Zij doen dat door samen deel te nemen aan activiteiten, daarin leermomenten te creĂ«ren door kinderen goed te observeren en hen door de juiste vragen en aanwijzingen te helpen om steeds weer ‘boven zichzelf uit te stijgen’ (‘scaffolding’).

Consistentie en continuĂŻteit

Tot slot onderschrijft Riksen-Walraven het belang van consistentie en continuĂŻteit in de opvoeding tussen verschillende contexten (gezin en opvang), maar ook in de doorgaande lijn van opvang naar school.

[1] In een latere publicatie (2004) is te lezen dat het begrip persoonlijke competentie ook de competenties van kinderen op verschillende ontwikkelingsgebieden, zoals de motorische, de creatieve (spel, muziek) en de taal- en cognitieve ontwikkeling omvat.

Bron
Originele titel: Tijd voor kwaliteit in de kinderopvang
Auteur: Marianne Riksen-Walraven
Publicatiedatum bron: 2000
Zoeken via kernwoorden

Children's use of retreats in family child care homes
Nancy Weinberger | 2006

Exploring childcare spaces. Young children’s exploration of the indoor play space in center-based childcare.
Ine van Liempd | 2018

Effects of toys on the play quality of preschool children: Influence of gender, ethnicity, and socioeconomic Status
Jeffrey Trawick-Smith, Jennifer Wolff, Marley Koschel en Jamie Vallarelli | 2015

The physical indoor environment in ECEC settings: children’s well-being and physical activity
Ole Johan Sando | 2019

Group size and storybook reading: Two-year-old children's verbal and nonverbal participation with books
Laurelle Phillips en Sandra Twardosz | 2003

The effects of visual boundaries in two-year -olds' playrooms
Alain Legendre en Anne-Marie Fontaine | 1991

The relation between the ratio of children per activity area and off-task behavior and type of play in day care centers
Elyse Kantrowitz en Gary Evans | 2004

Play equipment, physical activity opportunities, and children's activity levels at childcare.
Jessica Gubbels, Dave van Kann en Maria Jansen | 2012

Children’s rights and citizenship: A perspective for inclusive and democratic education and care for young children
Christel Eijkholt | 2022

Effecten van kinderopvang op de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen
Paul Leseman en Thomas van Huizen | 2022

Professionele ontwikkeling in een context van diversiteit
Jan Peeters en Michel Vandenbroeck | 2015

Kwaliteit van de babyopvang in Nederland: Gecombineerde metingen 2017-2019
Pauline Slot, IJsbrand Jepma, Paulien Muller, Bodine Romijn, Celeste Bekkering en Paul Leseman | 2020

Child Care Quality in The Netherlands Over the Years: A Closer Look
Katrien O. W. Helmerhorst, J. Marianne A. Riksen-Walraven, Mirjam J. J. M. Gevers Deynoot-Schaub, Louis W. C. Tavecchio en Ruben G. Fukkink | 2015

The impact of childcare-group situational age composition on caregiver-child interactions
Tatiana Diebold & Sonja Perren | 2020

Effects of the Caregiver Interaction Profile Training on Caregiver–Child Interactions in Dutch Child Care Centers: A Randomized Controlled Trial
Katrien O. W. Helmerhorst, J. Marianne A. Riksen-Walraven, Ruben G. Fukkink, Louis W. C. Tavecchio, Mirjam J. J. M. Gevers Deynoot-Schaub | 2017

Chillen, skaten, gamen. Opvattingen over kwalitatief goede buitenschoolse opvang in Nederland.
Marianne Boogaard, Ruben Fukkink en Charles Felix | 2008

Schoolkinderen en hun opvang. Wat leren ze ons over kwaliteit?
Brecht Peleman, Caroline Boudry, Lieve Bradt, Tineke Van de Walle en Michel Vandenbroeck | 2014

Pedagogical quality of after-school care: Relaxation and/or enrichment?
Ruben Fukkink en Marianne Boogaard | 2020

Measuring interaction skills of caregivers in child care centers: Development and validation of the Caregiver Interaction Profile Scales
Katrien Helmerhorst, Marianne Riksen-Walraven, Harriet Vermeer, Ruben Fukkink en Louis Tavecchio | 2014

“Kijk eens wat ik kan!” Sociale praktijken in de interactie tussen kinderen van 4 tot 8 jaar in de buitenschoolse opvang
Nynke van der Schaaf | 2016

How to Play without Toys? A Playwork Experimentation in Paris
Baptiste Besse-Patin | 2018

Pedagogical quality of after-school care: Relaxation and/or enrichment?
Ruben Fukkink en Marianne Boogaard | 2020

Autonomy, Fairness and Active Relationships: Children’s Experiences of Well-being in Childcare
Emma Cooke, Michelle Brady, Cheryll Alipio en Kay Cook | 2019

Pedagogical tact. Knowing what to do when you don’t know what to do
Max van Manen | 2014/2015

A professionalisation programme towards children’s risk-taking in play in childcare contexts: moral friction on developing attitudes and collegial expectations
Martin van Rooijen en Gaby Jacobs | 2019

Tijd voor pedagogiek: Over de pedagogische paragraaf in onderwijs, opleiding en vorming
Gert Biesta | 2015

The “what” and “why” of goal pursuits: Human needs and the self-determination of behavior
Edward L. Deci en Richard M. Ryan | 2000

Executive functioning and school adjustment: The mediational role of pre-kindergarten learning-related behaviors
Tyler R. Sasser, Karen L. Bierman en Brenda Heinrichs | 2015

Activity settings and daily routines in preschool classrooms: Diverse experiences in early learning settings for low-income children
Allison Sidle Fuligni, Carollee Howes, Yiching Huang, Sandra Soliday Hong en Sandraluz Lara-Cinisomo | 2012

Activity settings in toddler classrooms and quality of group and individual interactions
Carolina Guedes, Joana Cadima, Teresa Aguiar, Cecília Aguiar en Clara Barata | 2020

From External Regulation to Self-Regulation: Early Parenting Precursors of Young Children's Executive Functioning
Annie Bernier, Stephanie M. Carlson en Natasha Whipple | 2011

De 1e 1000 dagen: het versterken van de vroege ontwikkeling. Een literatuurverkenning ten behoeve van gemeenten
Symone Detmar en Marianne de Wolff | 2019

How to support toddlers’ autonomy: A qualitative study with child care educators
Marilena Côté-Lecaldare, Mireille Joussemet en Sarah Dufour | 2016

Proefschrift: Exploring childcare spaces. Young children’s exploration of the indoor play space in center-based childcare
Ine van Liempd | 2018

General comment No. 17 on the right of the child to rest, leisure, play, recreational activities, cultural life and the arts
UN Committee on the Rights of the Child | 2013

Ontwikkelingen in de kwaliteit van de Nederlandse kinderdagopvang, peuteropvang, buitenschoolse opvang en gastouderopvang op basis van de gecombineerde metingen 2017 -2019
Pauline Slot, IJsbrand Jepma, Paulien Muller, Bodine Romijn, Celeste Bekkering en Paul Leseman | 2019

Overview of European ECEC curricula and curriculum template
Kathy Sylva, Katharina Ereky-Stevens en Ana-Maria Aricescu | 2015

European Framework of Quality and Wellbeing Indicators
Thomas Moser, Paul Leseman, Edward Melhuish, Martine Broekhuizen en Pauline Slot | 2017

Welbevinden en betrokkenheid als toetsstenen voor kwaliteit in de kinderopvang. Implicaties voor het monitoren van kwaliteit
Ferre Laevers | 2016

Child care quality in the Netherlands: From quality assessment to intervention (proefschrift)
Katrien Helmerhorst | 2014

Early childhood education and care in the Netherlands. Quality, curriculum, and relations with child development
Pauline Slot | 2014

Kwaliteit van babyopvang. Een literatuurstudie
Harriet Vermeer & Marleen Groeneveld | 2017

Pedagogische kwaliteit in de kinderopvang: Doelstellingen en kwaliteitscriteria
Marianne Riksen-Walraven | 2004

Tijd voor kwaliteit in de kinderopvang
Marianne Riksen-Walraven | 2000

Expertisecentrum Kinderopvang werkt samen met de sector in het belang van het zich ontwikkelende kind.

Dus doe mee en investeer mee!

Voor de brede ontwikkeling
van kind én branche

JA, ik doe mee! meer info over het investeren

investeren in kinderopvang