Children’s use of environmental features affording risky play in early childhood education and care

‘Loose parts’, in dit artikel consequent ‘loose materials’ genoemd, zijn losse spullen en materialen, dat geen speelgoed is maar waar kinderen wel mee kunnen spelen. Het gaat om banden, planken, kratjes, kabelrollen en andere materialen die vaak kosteloos of tegen beperkte kosten zijn te verkrijgen. Loose parts zijn materialen zonder gedefinieerd gebruik die door kinderen zelf kunnen worden verplaatst, aangepast, gecontroleerd, gewijzigd en gemanipuleerd. Het doel van de studie was of het introduceren van loose parts bij kinderdagverblijven de handelingsmogelijkheden, ‘affordances’ van kinderen zouden vergroten en daarmee risicovol spelen mogelijk maken. Tevens werd gekeken of dit het geval was voor vaste speelelementen en weerskenmerken. De theorie van affordances van Gibson stelt dat de fysieke omgeving bepaalde acties en gedrag uitnodigt of ‘verschaft’ (een mogelijke vertaling van ‘afford’). Hierbij geldt dat niet alleen de speelomgeving de handelingsmogelijkheden bepaalt, maar ook individuele kenmerken van het kind zoals lichaamsgrootte, kracht, vaardigheden en aanleg. Speelkenmerken van de omgeving worden beschreven in termen van functie (klimbaar) in plaats van vorm (een boom). In dit onderzoek wordt gekeken in hoeverre de speelomgeving kenmerken heeft om specifiek risicovol spelen mogelijk te maken, bijvoorbeeld klimbaar, balanceerbaar, grijpbaar en verplaatsbaar, afspringbaar, glijbaar, renbaar, zwaaibaar. 

Er zijn gedurende twee maanden observaties uitgevoerd in een kinderdagverblijf in Noorwegen, waarbij 100 uur is geobserveerd gedurende 33 dagen. De locatie was gekozen vanwege de grote buitenruimte met veel risky play mogelijkheden. Van 28 kinderen van drie en vier jaar is het spelen bekeken en genoteerd op observatieformulieren, daarnaast zijn er voor video-opnamen 10 kinderen, vijf jongens en vijf meisjes geselecteerd. Of risicovol spelen plaatsvond werd beoordeeld aan de hand van drie criteria. De definitie van risicovol spelen geeft aan dat er sprake moet zijn van een kans op bezering. Daarnaast werd naar drie dingen gekeken, de lichaamshouding, eventuele verbale uitingen en de gezichtsuitdrukking die het kind laat zien. Aan de hand daarvan werd bepaald of er sprake was van opwinding, angst, of een combinatie van opwinding en angst op hetzelfde moment. Tot slot werd het spelen gecategoriseerd binnen een van de zes categorieën van risicovol spelen. De data werden geanalyseerd met behulp van thematische analyse.

In de uitkomsten zijn de functies van de speelomgeving ingedeeld in vaste speelelementen, verplaatsbare materialen en weerskenmerken. Een heuvel is bijvoorbeeld een vast element, sneeuw is een weerskenmerk en een slee is een verplaatsbaar element. Alle drie de functies gaven mogelijkheden tot risicovol spelen. Vaste elementen gaven de mogelijkheid tot risico in alle categorieën behalve riskante gereedschappen. Het vaste element dat risicovol spelen het meest stimuleerde waren de ‘wood rounds’, de kabelrollen die een vaste plek hebben op het speelplein en niet door kleine kinderen kunnen worden verplaatst. Bij deze kabelrollen gebruikten kinderen vaak loose parts zoals planken, om van de ene kabelrol naar de andere te kruipen of lopen. Weerskenmerken zoals sneeuw, vorst, ijs zijn belangrijke elementen om te zorgen voor risicovolle speelmogelijkheden als snelheid en ruig spelen. En dit terwijl het weer vaak door ouders en professionals als argument wordt gebruikt om niet te gaan buitenspelen vanwege de risico’s.

Uit de resultaten komt naar voren dat loose parts gevarieerd, creatief en uitvoerig risicovol spel stimuleerden. Tevens zorgden deze materialen ervoor dat kinderen het risiconiveau zelf kunnen aanpassen aan hun huidige vaardigheden wat bijdraagt aan de versterking van risico-competentie. Een bijkomstigheid is dat loose parts goedkoper zijn dan vaste speeltoestellen, in dit geval waren ze gratis verkregen bij de lokale middenstand. Omdat geld vaak een obstakel is in het faciliteren van risicovol spelen, kunnen loose parts hierin een belangrijke rol spelen, ook omdat uit eerder onderzoek naar voren komt dat het spelen met loose parts ook meerwaarde heeft op andere gebieden zoals dramaspel, constructiespel, coöperatief spel en creatief spel. Loose parts werden gebruikt op alle risicovol spelen categorieën en hebben dus een grote potentie in zich om als gratis of goedkope materialen dit soort spel te stimuleren en daarmee ook de lichamelijke activiteit van kinderen te verhogen.

Het artikel bevat dertien foto’s die een goed beeld geven van de mogelijkheden tot de verschillende categorieën risicovol spelen met vaste speelelementen, loose parts of de weerskenmerken.

Obee, P., Sandseter, E. B. H., & Harper, N. J. (2020). Children’s use of environmental features affording risky play in early childhood education and care. Early Child Development and Care, 1-19.

Vrij downloadbaar via Researchgate: https://www.researchgate.net/publication/339230237_Children's_use_of_environmental_features_affording_risky_play_in_early_childhood_education_and_care