Zo stimuleren we zelfredzaamheid in de praktijk
Bij Dichtbij Kinderopvang worden de pedagogisch professionals door mij als pedagogisch coach ondersteund in het stimuleren van de zelfredzaamheid bij kinderen. Als pedagogisch professional op de groep heb ik zelf ervaren dat kinderen met veel plezier en enthousiasme verantwoordelijkheden oppakken. Dat enthousiasme van de kinderen wil ik graag benutten én ik wil onze pedagogisch professionals laten ervaren hoe ze kinderen kunnen meenemen in steeds meer zelf doen.
Ik stimuleer en ondersteun de pedagogisch professionals om kinderen dagelijkse, terugkerende taakjes zelfstandig uit te laten voeren. Ik geef hierbij voorbeelden zoals: samen de tafel dekken, zelf een luier pakken, zelf/samen de materialen voor het knutselen pakken en zelf je jas en schoenen pakken en aantrekken. Ik vertel hierbij dat het kind het geweldig vindt om te helpen. Op deze manier groeit de zelfredzaamheid, het zelfvertrouwen en de zelfstandigheid van elk kind.
Pedagogisch professionals geven kinderen ruimte om het zelf te doen
Als eerste stap plaatsen de pedagogisch medewerkers het servies en bestek op kindhoogte. Ook laten ze de kinderen helpen met tafeldekken. De kinderen openen zelfstandig keukendeurtjes, pakken de spullen die ze nodig hebben en zetten deze op tafel. Aan tafel kunnen de kinderen zelf brood en beleg pakken en smeren. Het inschenken van drinken doen ze ook zoveel mogelijk zelf, maar wel onder begeleiding van de pedagogisch medewerkers.
Een andere kleine stap is kinderen die nog niet (helemaal) zindelijk zijn, zelf hun luier uit de commode of een mandje te laten pakken. Of een kind zelf een luier te laten kiezen aan de hand van de plaatjes die op de luiers staan. Zo ervaren kinderen zelfstandigheid en groeit hun zelfvertrouwen.
De volgende stap is het herinrichten van de kasten in de groepsruimte, bijvoorbeeld in het knutselatelier. Materialen zoals papier, lijm, scharen en verf komen dan op kindhoogte te staan. Zo leren kinderen zelf keuzes te maken en omgaan met materialen en mogelijke ‘gevaren’ zoals scharen.
Kinderen bloeien op door zelfvertrouwen en zelfstandigheid
Tijdens de activiteiten is duidelijk te zien en te horen dat de kinderen plezier hebben en enthousiast meehelpen met de dagelijkse taakjes. Ze zijn trots op zichzelf en krijgen meer zelfvertrouwen. Het valt op hoe veel de kinderen eigenlijk al zelf kunnen en hoe geweldig ze het vinden om te helpen en om actief mee te doen bij deze taken. Als je je interactie met de kinderen aanpast, weten ze precies wanneer ze bijvoorbeeld knutselmateriaal zoals lijm, schaar of papier mogen pakken. Zolang je kinderen uitleg geeft, een duidelijke structuur biedt en grenzen stelt, is dit heel goed werkbaar.
Ouders zien hun kinderen groeien en doen thuis mee
Veel ouders vinden het fijn dat wij hier ‘op de opvang’ mee bezig zijn, maar vinden het thuis soms nog lastig. Ze geven aan dat het soms veel tijd kost of dat zij vinden dat hun kind ergens nog niet aan toe is. Gelukkig zijn er meer ouders die de tips van de pedagogisch professionals overnemen. Zij laten hun kinderen zelf hun jas aantrekken of boterhammen smeren. Deze ouders ervaren dat je er in eerste instantie tijd in moet steken, maar dat het daarna zeker zijn vruchten afwerpt.
Ouders worden hierdoor enthousiast en zien hun kind in hun ontwikkeling vooruitgaan. Vaak wordt dit ook uitgesproken richting de pedagogisch professional: ze zijn trots dat ze door samen kleine stapjes te zetten, grote sprongen in de ontwikkeling van hun kind zien.
Communicatie met ouders
Het is belangrijk om ouders altijd actief te betrekken bij dit soort veranderingen op de groep. Dit doen we bijvoorbeeld tijdens overdrachtsmomenten en oudergesprekken. Tijdens deze gesprekken kan dieper worden ingegaan op de ontwikkeling van het kind, wordt uitgelegd hoe de pedagogisch professionals zelfredzaamheid stimuleren en welke rol ouders hierin kunnen spelen. Ouders ervaren dit als waardevol en voelen zich gesteund. Tijdens overdrachtsmomenten is er ruimte om vragen te stellen over het stimuleren van zelfredzaamheid én om successen te vieren.
Een ruimte die uitnodigt tot ontdekken
Zelfredzaamheid gaat niet alleen over zelfstandig jassen en schoenen aantrekken, zindelijk worden of boterhammen smeren. Het gaat ook om zelfstandig keuzes maken, voor jezelf opkomen, hulp vragen en ervaringen opdoen. Als de omgeving, de groepsruimte, zo is ingericht dat materialen op kindhoogte staan, kunnen kinderen zelf iets pakken en kiezen wat ze willen gebruiken. Dit bevordert hun zelfredzaamheid en zelfstandigheid en zorgt ervoor dat de ruimte uitnodigt tot ontdekken.
Het helpt als we bewust zijn van wat een realistische norm van zelfredzaamheid is voor elke leeftijd. Het is belangrijk het kind niet te over- maar ook niet te ondervragen. Daarom is het van belang om steeds goed te observeren waar kansen en mogelijkheden liggen. Tijdens de activiteiten kun je verschillende interactievaardigheden inzetten: je reageert sensitief, hebt respect voor de autonomie, praat en geeft uitleg, stimuleert de ontwikkeling en onderlinge interacties en geeft structuur en grenzen aan. Samenwerken met de ouders is essentieel. Wanneer zij dit thuis ook doen, oefent het kind vaker zijn motorische, sociaal-emotionele en cognitieve vaardigheden.
Van idee tot dagelijkse praktijk
Waarom we hiermee zijn gestart
Ik zie in de praktijk dat de zelfredzaamheid van kinderen de afgelopen jaren is afgenomen. Ik denk dat dit komt doordat ouders en pedagogisch professionals meer drukte ervaren en hierdoor sneller taken van de kinderen overnemen. Maar ze vergeten dat het een heel belangrijk onderdeel is op weg naar zelfstandigheid en dat het op de langere termijn juist tijd én werkdruk kan besparen.
Een kleine aanpassing met groot effect
Met het plaatsen van de materialen op kindhoogte hoef je praktisch gezien niet heel lang bezig te zijn. Hoeveel tijd het kost om uitleg te geven, structuur te bieden en grenzen te stellen, hangt af van de groep waarmee je werkt. Mijn ervaring is dat de kinderen het snel doorhadden en dat ik niet veel hoefde te corrigeren. Ook omdat er een aantrekkelijke speel-leeromgeving was.
Uitdagingen en lessen onderweg
In eerste instantie waren de pedagogisch professionals enthousiast over het voorstel. Maar al snel kwamen er vragen en zorgen: “Is het wel veilig?”, “Wordt het geen rommeltje?”, “Heb ik daar wel tijd voor?” Door een duidelijke uitleg waarin ik aangaf dat veranderingen natuurlijk stapsgewijs kunnen worden ingevoerd, werden de reacties positiever en gingen de collega’s aan de slag.
Een van de grootste uitdagingen is dat er altijd kinderen zijn die grenzen uitproberen en extra aandacht, begeleiding en energie vragen. Dit speelt op alle momenten, maar vooral in het knutselatelier waar allerlei materialen liggen. Dat is een continu proces, ook omdat je steeds nieuwe kinderen op je groep krijgt en uitleg geeft over de groepsregels en de verwachtingen.
Inzichten achteraf
Nu we zo werken, vraag ik me af waarom we dit niet al veel eerder deden. Het geeft namelijk rust, ruimte en vertrouwen. En je krijgt er blijdschap en trots van de kinderen voor terug!
