Ruimte geven voor de autonomie van het kind

Het ervaren van autonomie is een basisbehoefte van ieder opgroeiend kind en daarmee een voorwaarde voor ontwikkeling. Het respecteren van autonomie is dan ook een belangrijke interactievaardigheid voor pedagogisch professionals. Het Expertisecentrum Kinderopvang hanteert de volgende werkdefinitie van autonomie:
Onder autonomie verstaan we dat het kind van nature het verlangen heeft om op basis van eigen vrije keuze te handelen. Het kind is eigenaar van zijn eigen ontwikkelingsproces. 
Doordat de pedagogisch professional ruimte en richting geeft, ontwikkelt het kind zich en houdt het in toenemende mate rekening met wat goed is voor zichzelf, de ander en de planeet. 
De opvoeder speelt hierbij een belangrijke rol. Want het ervaren van autonomie door het kind vindt uiteraard mede plaats binnen de relatie met de opvoeder.
Opvoeders geven kinderen ruimte en vrijheid door:

• een basishouding te ontwikkelen met vertrouwen in de competenties en de veerkracht van het kind. Kinderen hebben van jongs af aan de capaciteit om met tegenslag om te gaan en te herstellen van stresssituaties in het spel. Het zelfvertrouwen dat zij hierdoor ontwikkelen, stelt hen in staat om steeds nieuwe ontdekkingen en ervaringen op te doen. Ervaringen, die hun veerkracht verder vergroten.
• een autonomie-ondersteunende opvoedingsstijl te hanteren: een stijl die vrije keuzes biedt, zelfinitiatief aanmoedigt en waardeert, is afgestemd op interesses en afgestemde, niet-opdringerige communicatie omvat. 
• ontvankelijk te zijn voor het perspectief, de motieven, de gevoelens en de behoeften van het individuele kind. Door kortom pedagogisch sensitief te zijn: het goede willen doen, op het juiste moment, bij dít kind in deze situatie. Ieder kind heeft andere behoeftes. Daarom is het belangrijk om goed, respectvol en zonder vooroordeel te kijken, luisteren en praten met het kind. Deze ontvankelijkheid vertaalt zich ook in het afstemmen van lichamelijk contact op de behoefte van het kind, het geven van bewegingsvrijheid en zichzelf niet opdringen. 
• het proces en niet een ‘eindproduct’ voorop te stellen. Hierdoor krijgen kinderen de ruimte zelf hun spel of bezigheid vorm te geven. Hierbij volgen ze hun eigen ideeën, ingevingen en interesses. 
• het creëren van een (speel-)omgeving waarin kinderen de gelegenheid krijgen hun (risicovol) spel vrij en uitdagend vorm te geven. In zo’n speelomgeving zijn er voor ieder kind passende speelmogelijkheden. Bijvoorbeeld door de aanwezigheid van veelzijdige, ‘open’ materialen. Materialen zonder gedefinieerd gebruik, ‘loose parts’, die door het kind kunnen worden verplaatst en aangepast. Regelmatige vernieuwing van de speelomgeving is ook belangrijk. Jonge kinderen worden aangetrokken tot het nieuwe. Dus hoe meer variatie, hoe beter.
• de visie en het handelen af te stemmen met collega’s, ouders en leidinggevenden en deze vast te leggen in het pedagogisch beleid. Het is belangrijk dat pedagogisch professionals zich ervan bewust zijn dat er verschillen bestaan tussen ouders in de opvattingen en houding ten aanzien van autonomie. Wat betekent dat er ook verschillen kunnen zijn tussen de kinderopvang en de thuissituatie. 

Het ervaren van autonomie door kinderen versterkt hen op meerdere vlakken: betrokkenheid, intrinsieke motivatie, zelfvertrouwen en eigenwaarde, risicocompetentie, veerkracht en weerbaarheid, zelfstandigheid, sociale verantwoordelijkheid, en zelfkennis. Het respecteren van de autonomie is dan ook een van de opvoedingsopgaves voor de pedagogisch professionals: Zij vragen zich voortdurend af op welke wijze ruimte gegeven kan worden voor de autonomie van het kind. 

Hoe is de werkdefinitie tot stand gekomen?
Na een uitgebreide screening van de literatuur heeft de betrokken onderzoeker een concept-werkdefinitie geformuleerd, die vervolgens is voorgelegd aan het ontwikkelteam. Na diverse gesprekken is het ontwikkelteam uiteindelijk gekomen tot de werkdefinitie zoals deze hierboven beschreven staat.