Ouders met een kind in de kinderopvang spreken een groot vertrouwen uit naar de professionals die de zorg voor hun kind met hen delen. Die professionals spelen door hun nabijheid een belangrijke rol in het welbevinden en de ontwikkeling van het kind. De samenwerking tussen gezin en kinderopvang is van invloed op de ontwikkeling van kinderen. Maar wat verstaan we eigenlijk onder die samenwerking?
Samenwerken met ouders doen professionals in de kinderopvang wanneer zij hun pedagogisch handelen samen met ouders afstemmen. Zo ontstaat er voor kinderen samenhang tussen de ervaringen die zij opdoen tijdens interacties met opvoeders in de leefwereld thuis en op de groep. We spreken dan van samenwerken met ouders, in tegenstelling tot andere begrippen die gebruikt worden bij het omgaan met ouders, zoals ouderbetrokkenheid of ouderparticipatie.1
Samenwerken met ouders: samen vorm geven
Er is veel onderzoek beschikbaar waaruit blijkt wat professionals kunnen doen om de samenwerking met ouders vorm te geven. Elementen van een effectieve samenwerking zijn een vertrouwensbasis en het aangaan van gelijkwaardige relaties met ouders.
Samenwerken is voor zowel ouders als professionals van invloed op het eigen pedagogisch handelen. En ook op het benodigde samenspel ter ondersteuning van het kind. Ontbreekt deze verbinding, dan kan dit zelfs een negatieve invloed hebben op het welbevinden van kinderen.
Het Expertisecentrum Kinderopvang hanteert de volgende werkdefinitie van samenwerken met ouders:
Pedagogisch professionals werken samen met ouders om de leefwereld thuis en op de groep te verbinden ter ondersteuning van het welbevinden en de ontwikkeling van het kind. Professionals bouwen aan een vertrouwensband en wederkerige relaties met ouders.
In de samenwerking tussen pedagogisch professionals en ouders wordt ieders rol in de opvoeding van het kind erkend. Het doel van de samenwerking is het bieden van een stimulerende omgeving voor kinderen met de benodigde interacties die de ontwikkeling van het kind ondersteunen. Voor zowel professionals als ouders geldt dat deze samenwerking leidt tot feedback op de eigen rol als opvoeder. Ook levert het aanknopingspunten op om aan te sluiten bij de behoeften van het kind.
Vier handvatten om samenwerking met ouders te versterken
Uit onderzoek blijkt dat professionals in de kinderopvang de samenwerking met ouders stapsgewijs2 kunnen versterken:
- Investeer in het kennismaken met ouders en het goed leren kennen van het gezin, de thuisomgeving en achtergronden van ouders (zoals hun opleiding, culturele achtergrond en taal). Een aandachtspunt hierbij is het inzicht verkrijgen in de interacties tussen ouders en kinderen en de visie van ouders op opvoeden. Het is zeker het overwegen waard om het gezin hiervoor thuis te bezoeken.
- Spreek samen met ouders heldere procedures af voor afstemming over de ontwikkeling van het kind. Een routine van regelmatig individueel contact op een vast moment kan hierbij behulpzaam zijn. Het werkt versterkend om vanaf het begin verwachtingen over en weer uit te spreken. Zo kom je tot een gezamenlijk beeld waarover wordt afgestemd.
- Werk steeds aan wederkerige relaties met ouders tijdens de bestaande contactmomenten. Geef ouders inzicht in wat het kind gedurende de dag ervaart. Spreek daarbij positief over het kind en toon belangstelling naar ervaringen van kind en ouders thuis. Hierbij is steeds een open en empathische houding van belang. Zijn de ouders uit beeld? Zoek dan naar contact, of maak contact met andere personen in het netwerk van het gezin.
- Ondersteun samen de ontwikkeling van het kind. Dit lukt het best door ouders inzicht te geven in hoe hun kind zich ontwikkelt in interactie met de pedagogisch medewerkers en andere kinderen op de groep. Andersom gebeurt dit door belangstelling te tonen voor het perspectief van ouders en hoe het kind zich thuis ontwikkelt. Deze gesprekken kunnen aanknopingspunten bieden om ieders rol goed te laten aansluiten op de behoeften en ontwikkeling van het kind.
Door samenwerken bijdragen aan meer kansengelijkheid
Afhankelijk van het type opvang en de wettelijke opdracht kan de samenwerking met ouders meer of minder verdiept worden. Bijvoorbeeld op Voorschoolse Educatie (VE)-groepen. Vooral kinderen van ouders met een lagere opleiding of lagere inkomens ervaren vaak minder stimulerende interacties met volwassenen. Een minder taalrijke thuisomgeving speelt een rol in de ongelijkheid die bestaat in de ontwikkeling van taal en geletterdheid bij jonge kinderen. Een doel van de samenwerking met ouders is dan het versterken van de kwaliteit van de interactie tussen ouders en kind en de taalomgeving thuis. En dat heeft positieve invloed op de verdere schoolloopbaan.
Professionals in de VE kunnen bijdragen aan meer kansengelijkheid door aanvullend stapsgewijs te investeren in:
- Het bieden van de mogelijkheid om ervaringen op te doen met (taal)stimulerende activiteiten voor ouder en kind samen. Professionals kunnen ouders en kinderen betrekken in makkelijk uitvoerbare activiteiten die interactie en plezier stimuleren. Zoals praat- en spelactiviteiten die weinig voorkennis vragen (zoals kunnen lezen). Geef ouders een goede uitleg in gemakkelijke taal, eventueel met vertaling voor ouders die geen Nederlands spreken, en laat voorbeelden (modellen) zien. Hoe beter je de achtergronden en ervaringen van ouders kent, des te beter je weet welke activiteiten passen bij wat ouders kunnen. Stimuleer ouders en kinderen met een andere moedertaal hun voorkeurstaal te gebruiken.
- Bewustwording te vergroten bij ouders over hun rol in de ontwikkeling van hun kind. Veel ouders zijn onbekend met de rol die pedagogisch professionals van hen vragen bij de taalontwikkeling van hun kind en missen kennis hierover. Professionals kunnen vanuit hun vertrouwensrelaties met ouders verduidelijken hoe kinderen taal ontwikkelen en hoe interacties in de thuissituatie daaraan kunnen bijdragen. Veel ouders worden zich bewust van deze rol als zij die ervaren in contact met het kind. Of als zij zien hoe andere ouders communiceren met hun kind. Ook kunnen succeservaringen bijdragen aan het zelfvertrouwen van ouders om deze nieuwe rol op zich te nemen.
- Het bieden van kansen aan ouders om tijdens interacties met hun kind strategieën te ervaren die taal stimuleren. Professionals kunnen ouders helpen ruimte te geven aan het kind om taal te gebruiken. Bijvoorbeeld door het gesprek voorop te zetten en minder aandacht te geven aan het resultaat. Zij kunnen laten zien hoe ouders hun kind de regie kunnen geven in een activiteit om zo taal uit te lokken. Vanuit die interactie kunnen ouders hun kinderen aanmoedigen en helpen spelenderwijs hun taalgebruik uit te breiden.
Blijvende aandacht als noodzaak
We weten zoveel over waarom de samenwerking met ouders van belang is en wat werkt. Waarom lukt het dan nog minder goed om deze kennis in de praktijk te benutten? Blijkbaar is het moeilijker dan we denken. Samenwerken met ouders vraagt om meer dan een professional die initiatief neemt richting ouders. Het vraagt om de ontwikkeling van een visie, binnen de organisatie en de betrokken teams. Die visie vraagt vervolgens weer om een vertaling naar het handelen in de praktijk.
Onderzoek toont bovendien aan dat professionals in onderwijs en kinderopvang in hun opleiding nog te weinig worden voorbereid op de samenwerking met ouders. Vooral wanneer er sprake is van ouders met verschillende achtergronden.
Wil je de samenwerking met ouders in de kinderopvang daadwerkelijk duurzaam versterken? Dan is het belangrijk om de cruciale rol van ouders te erkennen. En hebben professionals tijd, ruimte en faciliteiten nodig om de benodigde professionaliteit te ontwikkelen en te borgen. Kortom: blijvende aandacht voor de samenwerking met ouders blijft noodzakelijk.
Hoe is de werkdefinitie Samenwerken met ouders tot stand gekomen?
Na een uitgebreide screening van de literatuur heeft de betrokken onderzoeker een concept-werkdefinitie geformuleerd. Die is vervolgens voorgelegd aan het ontwikkelteam. Na diverse gesprekken is het ontwikkelteam uiteindelijk gekomen tot de werkdefinitie zoals deze hierboven beschreven staat.
1 Ouderbetrokkenheid gaat vaak meer over hoe ouders betrokken kunnen worden bij doelen van school of kinderopvang en participatie over hoe ouders kunnen bijdragen tijdens activiteiten die plaatsvinden op school of de kinderopvang (zoals meegaan met uitjes). Zie: Doornenbal, J. & Fukkink, R. (2014). Samenwerken aan de randen van het onderwijs. In: R. Oostdam en P. De Vries (red.). Samenwerken aan leren en opvoeden. Basisboek over ouders en school. (pp. 227-237). Coutinho.
2 Deze stappen zijn ontleend aan het stappenplan van Van der Pluijm, onderdeel van de aanpak Thuis in Taal. Zie: Van der Pluijm, M. (2020). At Home in Language. Design and evaluation of a partnership program for teachers with lower-educated parents in support of their young children’s language development (proefschrift). Ridderprint.
